Vaccinium macrocarpon

Vaccinium macrocarpon

Veenbessen

De cranberry of (grote) veenbes (Vaccinium macrocarpon, synoniem: Oxycoccus macrocarpus) is een plant uit de heifamilie (Ericaceae). Het is een kruipende of overhangende plant met dunne stengels. In Nederland is de plant vrij zeldzaam.

De soort komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika en is in Nederland een exoot. Het verhaal gaat dat in 1845 een vat bessen op Terschelling aanspoelde, waarna de soort in Nederland inburgerde. De plant is hier in 1868 ontdekt door botanicus Franciscus Holkema. Op Terschelling komen uitgebreide velden van de cranberry voor en de pluk van de bessen is er aan een veenbes-bedrijf verpacht. Ook op Vlieland komen grotere velden voor. Op de overige waddeneilanden is de cranberry een zeldzaamheid. De cranberry wordt ook in kleine aantallen gevonden in het Fochteloërveen en het Eesveen op de grens van Friesland en Drenthe en sinds kort ook in het Wormer- en Jisperveld. Op Terschelling staat de plant bekend als 'Pieter-Sipkesheide', naar de vinder van het vat in 1845.

Kenmerken

De knikkende bloem heeft een lange bloemsteel en is ongeveer 5 mm lang. De kleur varieert van roze tot rood. De kroonbladeren zijn sterk teruggeslagen en de meeldraden en stempel steken duidelijk uit.

De bladeren zijn eivormig, 4 tot 10 mm lang en hebben omgerolde randen. Aan de onderzijde is het blad blauwgroen; de bovenzijde is donkergroen.

De bloeiperiode

loopt van juni tot augustus.

De bes is bol- of peervormig en heeft een doorsnede van 6-8 mm. Rijpe bessen zijn rood; later worden ze bruin en gevlekt.

Standplaats
De grote veenbes heeft een voorkeur voor zure grond, zoals heide, veen en bossen maar moet niet worden verward met de daar van nature voorkomende inheemse kleine veenbes (Vaccinium oxycoccos

In de keuken

Veenbessen zijn lekker in een vruchtencompote bij een wildgerecht, als fruitige toets in een dessert of als verrassende smaakmaker bij een warme maaltijd. Je kan het hele jaar van deze besjes genieten. Vries ze in, eet gedroogde veenbessen of drink een glaasje veenbessensap. Heerlijk, en bovendien leveren ze je nog enkele gezondheidsvoordelen op!

Voorkom blaasontstekingen

Ongeveer een op de twintig vrouwen kampt minstens drie keer per jaar met een blaasontsteking. Met het ouder worden, stijgt de kans op deze vervelende kwaal. Veenbessensap kan een blaasontsteking weliswaar niet genezen, daarvoor zal je arts je wellicht een antibioticakuur voorschrijven. Maar veenbessen hebben wel een preventieve werking. Zo zou het sap ervoor zorgen dat de E. colibacterie (de boosdoener bij de meeste blaasontstekingen) zich moeilijker aan de blaaswand kan hechten, waardoor de kans op ontsteking afneemt. Volgens andere studies zou veenbessensap zijn heilzame werking eerder te danken hebben aan het feit dat het sap de urine zuurder maakt, waardoor bacteriën moeilijker kunnen overleven.

Ook voor zwangere vrouwen die vaak last hebben van blaasontstekingen is veenbessensap zeker aan te raden. Tijdens de zwangerschap wordt medicatie het liefst vermeden. Bij hen is preventie dan ook extra belangrijk. Hoewel er nog bijkomend onderzoek nodig is, lijkt er voor veenbessensap een belangrijke rol weggelegd in de strijd tegen blaasontstekingen. Zo'n 250 ml sap per dag of een portie van 40 gram (gedroogde) veenbessen is voldoende om van de voordelen te genieten. In tegenstelling tot fruit bevatten veenbessen van nature nauwelijks suikers, waardoor ze erg zuur smaken. Om van hun smaak te kunnen genieten, worden de meeste veenbessendrankjes dan ook gezoet. Gelukkig gaat het meestal om natuurlijke suikers en bevatten de drankjes gewoonlijk niet meer calorieën dan andere vruchtensappen. Ook aan de gedroogde veenbessen wordt suiker toegevoegd, maar ze bevatten niet meer suikers dan rozijnen.

Ook voor kinderen kan veenbessensap zinvol zijn. Verschillende kleinschalige studies tonen aan dat het drankje er ook bij hen voor zorgt dat blaasontstekingen langer uitblijven. Wedden dat je kind dit 'medicijn' met plezier opdrinkt?

Sterkt het lichaam

Ons lichaam wordt voortdurend op de proef gesteld door de inwerking van interne (ontsteking, sport...) en externe factoren (sigarettenrook, UV-straling, luchtvervuiling...). Die factoren zorgen voor het ontstaan van vrije radicalen, die zich maar al te graag aan onze lichaamscellen hechten en zo de werking ervan verstoren. Dit proces wordt ook weleens oxidatie genoemd. Gelukkig is ons lichaam uitgerust met een mechanisme om deze schadelijke indringers te bestrijden, maar het kan daar altijd extra hulp bij gebruiken. Voedingsmiddelen die rijk zijn aan antioxidanten spelen daarbij een belangrijke rol. Ook hier hebben veenbessen een grote troef in handen: ze bevatten een pak meer antioxidanten dan andere populaire fruitsoorten. Die antioxidanten hebben nog een ander gezondheidsvoordeel: ze maken het bacteriën moeilijker om aan onze cellen te 'kleven', waardoor onder andere de kans op een maagzweer en tandplaque verkleint. En ook van een griepje of een verkoudheid heb je dankzij veenbessen minder last.

Hou hart- en bloedvaten gezond

Van rode wijn is al langer geweten dat één glaasje per dag een positief effect op je hart- en bloedvaten heeft. Onderzoek heeft aangetoond dat veenbessensap gelijkaardige voordelen biedt. Zo zou het drinken van één (groot) glas veenbessensap (250 ml) met verlaagd suikergehalte de productie van het vasculaire hormoon ET-1 afremmen en daardoor aderverkalking tegengaan. Het drankje komt ook je cholesterol ten goede en zou het HDL-gehalte in het bloed (de goede cholesterol) verhogen. Veenbessensap zorgt niet voor een vermindering van de hoeveelheid slechte cholesterol (LDL) in je bloed, maar helpt wel om oxidatie ervan tegen te gaan, wat de algemene gezondheid van je bloedvaten dan weer ten goede komt. Voor wie niet van een glaasje rode wijn houdt, is een glaasje veenbessensap dus het perfecte aperitief. Proost!

De cranberry heet in het Nederlands ook wel:

Lepeltjesheide

Grote veenbes (of gewoon veenbes)
Amerikaanse veenbes
Moerasbes
Kraanbes